Maatregelen wateraanvoer polders en mogelijk onttrekkingsverbod (beregeningsverbod)

Wat is er tot nu toe gebeurd?

• 6 juni 2024: we verstuurden een brief naar de grondeigenaren in de polders ten noorden van de Jelsumer Feart en Lytse Feart over de uitvoering van de maatregelen voor voldoende wateraanvoer in hun gebied. 
• 21 mei 2024: we verstuurden een brief naar de bewoners en grondeigenaren in de zuidelijke polders en het gebied direct ten noorden van de Jelsumer Feart over de uitvoering van de maatregelen in hun gebied. 
• 25 april 2024: we bespraken de mogelijke maatregelen voor de noordelijke polders tijdens een meedenksessie op donderdagmiddag 25 april 2024 in dorpshuis van Koarnjum met de grondeigenaren in dit gebied. Zodat we met inbreng van de gebiedskennis met elkaar tot een optimaal plan kunnen komen. 
• 7 maart 2024: de omwonenden en gebruikers van het gebied rond de Jelsumer Feart zijn tijdens een informatieavond geïnformeerd over de PFOS-vervuiling in de bagger (waterbodem) en het water van de vaart. Deze vervuiling was door Wetterskip Fryslân geconstateerd. Inmiddels blijkt ook de Lytse Feart vervuild met PFOS. Wij doen er samen met gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân alles aan om snel een volledig beeld te krijgen van de omvang en de risico’s van de vervuiling. Daarna maken we een plan om deze vervuiling op te ruimen. Duidelijk is dat het verwijderen (saneren) van de waterbodem in de Jelsumer en Lytse Feart pas zinvol is als de vervuilingsbron is weggehaald.

We houden de waterinlaten gesloten

Normaal gesproken zet Wetterskip Fryslân voor het op peil houden van de polders in het drogere seizoen rond 1 april de inlaten open. Dit is nodig, omdat in de zomer door verdamping en door opname van water in groeiende gewassen het waterpeil anders te veel naar beneden gaat. Dan wordt de landbouwgrond te droog of kunnen uiteindelijk zelfs funderingen worden aangetast.

Door de PFOS-vervuiling in de Jelsumer en Lytse Feart houden we nu alle waterinlaten tussen deze vaarten en poldersloten gesloten. Om zo verdere vervuiling van de omliggende polders te voorkomen.

We maakten een plan voor aanvullende maatregelen

We brachten in kaart welke aanvullende maatregelen er voor de polders nodig en mogelijk zijn. Deze aanvullende maatregelen zijn nodig om te voorkomen dat we  een beregeningsverbod moeten instellen als het straks droger wordt. Gelukkig heeft het in de afgelopen weken vrij veel geregend. Daarmee konden we het waterpeil in de polders wat hoger dan normaal houden. Om zo goed mogelijk de zomer in te gaan.

Maatregelen zuidelijke polders en gebied direct ten noorden Jelsumer Feart

In het gebied ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart voeren we vanaf woensdag 22 mei 2024 werkzaamheden uit. Om zo voldoende schoner water uit de Kalkvaart en Dokkumer Ie naar de polders te kunnen laten stromen. De uitvoering van het werk is afhankelijk van de weersomstandigheden. 

We gingen eerst aan de slag in de polders Vierhuisterpolder en Schaduwpolder (waarin het Havankpark ligt) ten zuiden van de Jelumser Feart. In deze beide polders legden we voor elke polder een extra waterinlaat aan. Via deze twee inlaten kunnen we voldoende en schoner water vanuit de Kalkvaart naar de polders aanvoeren. Daarnaast wordt bij de volkstuinen aan de Jelsumer Feart een lekke inlaat vervangen. In het gebied ten noorden van de Jelsumer Feart (tussen de Lytse Feart en de Dokkumer Ie) legden we ook een nieuwe waterinlaat aan. Hiermee kunnen we water direct vanuit de Dokkumer Ie inlaten in plaats van uit de Lytse Feart.

We houden op twee plekken vervuild water tegen

Als de nieuwe inlaten open gezet worden, ontstaat er stroming. We willen voorkomen dat er dan vervuild water uit de Jelsumer Feart naar het zuiden stroomt. Daarom houden we op twee plaatsen het water tijdelijk tegen. Zo  hebben we vlakbij het gemaal bij de vliegbasis een duiker (buis) in een dam tijdelijk afgesloten met een soort ballon. De achterliggende sloot kan zo alleen nog worden gevoed met water vanuit het zuiden.

Bij de Vierhuisterweg hebben we een vaaronderdoorgang tijdelijk afgesloten met een schot. Op verzoek van de camping en de kanoverhuurder hebben we hier een voorziening aangelegd, waardoor kanovaarders er toch langs kunnen. Bredere en zwaardere boten kunnen er voorlopig helaas niet meer langs.

Waar zijn de maatregelen uitgevoerd?

Kijk voor de locaties waar de maatregelen in het gebied ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart plaatsvinden op de onderstaande kaart:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Op de onderstaande kaart staan de maatregelen bij de Vierhuisterweg ingetekend:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Vergunning

De noodmaatregelen die we hierboven beschrijven zijn vergunningplichtig. De definitieve vergunning publiceren we op www.overheid.nl. Ben je het niet eens met de vergunning, dan kun je daartegen bezwaar maken. In de publicatie staat hoe dat moet. Helaas weten we op dit moment niet hoelang de tijdelijke maatregelen nodig zijn en wanneer ze weer kunnen worden opgeheven. Dat hangt af van wanneer de Jelsumer Feart gesaneerd kan worden.

Maatregelen polders ten noorden Jelsumer Feart en Lytse Feart

In de polders ten noorden van de Jelsumer Feart en Lytse Feart voeren we van dinsdag 4 juni tot naar verwachting 14 juni 2024 werkzaamheden uit. Om zo voldoende water uit de Dokkumer Ie en Stienzer Feart naar de polder te laten stromen. Hieronder geven we een overzicht van de maatregelen. De uitvoering is afhankelijk van de weersomstandigheden. 

Extra waterinlaat onder het fietspad langs de Dokkumer Ie door

Naast het fietspad aan de Dokkumer Ie ligt een sloot met een vrij hoog waterpeil van 0,60 meter beneden NAP. Dit hoge peil zorgt ervoor dat de kering met het fietspad erop voldoende stabiel blijft. Vanuit deze sloot langs de kering stroomt er water naar de achterliggende, lagere polders richting Jelsum. De sloot werd gevoed met water uit de Jelsumer Feart. In de week van 3 juni 2024 plaatsten we bij de Dokkumer Ie ter hoogte van de Aldlânsdyk 24 in Jelsum onder het fietspad door een extra waterinlaat (naast de bestaande inlaat) om de polder van schoner water te voorzien. De locatie van deze nieuwe inlaat staat op onderstaande kaart ingetekend:

Kaart: de pijl geeft de locatie van de extra waterinlaat ter hoogte van de Aldlânsdyk 24 in Jelsum aan. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Er kan straks via de nieuwe inlaat extra water vanuit de Dokkumer Ie naar de polders ten noorden van de Jelsumer en Lytse Feart stromen. Zolang de vervuilde waterbodem in de Jelsumer Feart niet is weggehaald, laten we alleen water vanuit de Dokkumer Ie in.

Twee tijdelijke pompen bij stuwen

Tijdens de meedenksessie met agrariërs op 25 april 2024 constateerden we met elkaar dat de polders in de omgeving van Jelsum en Koarnjum voor het inlaten van water afhankelijk zijn van de Lytse Feart. Hier is het enige alternatief om water tijdelijk van de ene polder met een laag waterpeil naar een polder met een hoger peil te pompen. De pompen plaatsen we bij de bestaande stuwen bij Koarnjum en Jelsum. Zo kan het schonere water van de Stienzer Feart en Dokkumer Ie uiteindelijk toch naar het gebied ten noorden van de vliegbasis stromen. De locatie van de pompen staat op onderstaande kaart ingetekend.

Kaart met locaties tijdelijke opmalingen (pompen) bij stuwen. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

De pompen hebben stroom nodig. Bij de stuw bij Koarnjum is al elektriciteit aanwezig omdat dit een automatische, op afstand bestuurbare stuw is. Voor de stuw bij het Piter Rindertsreedsje in Jelsum leggen we vanaf de dichtstbijzijnde boerderij een elektriciteitskabel naar de stuw. 

Onttrekkingsverbod noordelijke polders mogelijk bij hele droge zomer

Een onttrekkings- of beregeningsverbod wordt met de aanleg van de pompen wel uitgesteld, maar kunnen we nog steeds instellen als het een hele droge zomer wordt. Dit betekent dat gebruikers dan geen slootwater of grondwater mogen onttrekken, bijvoorbeeld voor beregening van landbouwpercelen en tuinen. Het beschikbare water in de polders is dan namelijk hard nodig om de waterstand in de polders op het, in het peilbesluit vastgestelde, peil te houden. Het is nodig om het vastgestelde peil te handhaven, omdat er anders schade aan gebouwen en percelen kan ontstaan.

Hoe wordt u geïnformeerd over het mogelijke onttrekkingsverbod? 

Zodra we besluiten om een onttrekkingsverbod in te stellen, brengen we belanghebbenden daarvan op de hoogte met een brief. Ook wordt het onttrekkingsverbod gepubliceerd op www.overheid.nl. Als we voor de uitvoering van de tijdelijke maatregelen om water aan te voeren op uw grond moeten komen, nemen we van tevoren persoonlijk contact op. 

Wat kan ik zelf doen om voldoende water te houden voor mijn gewassen?

We adviseren agrariërs om alvast maatregelen te nemen om zoveel mogelijk regenwater vast te houden op jouw grond/terrein. Je kunt bijvoorbeeld bochtstukken op drainage-einden zetten. Zulke maatregelen passen agrariërs in de zandgebieden van Fryslân ook toe. 

Onttrekkingsverbod wel of niet nodig?

Met de genoemde maatregelen kunnen we deze zomer genoeg en voldoende schoner water inlaten in de polders ten zuiden van de Jelsumer Feart en het bemalingsgebied direct ten noorden daarvan (aan de kant van de Dokkumer Ie). Voor de polders rond de Lytse Feart en richting Stiens wordt dat moeilijker. Daar zijn minder boezemvaarten en moet het water van de ene naar de andere polder worden gepompt. Daarom moeten we mogelijk deze zomer in de noordelijke polders een onttrekkingsverbod (ook wel beregeningsverbod genoemd) afgeven en in het zuiden niet.