Update PFAS in Jelsumer Feart 24 april 2025: resultaten waterbodemonderzoek, onderzoeken onderhoud en waterkwaliteit, bodemsanering vliegbasis, bijeenkomst boeren en mogelijk onttrekkingsverbod

  • geplaatst op 24 april 2025 om 14:26

In deze update lees je over de resultaten van het waterbodemonderzoek, de onderzoeken naar het onderhoud en de waterkwaliteit, de eerste resultaten van de pilot bodemsanering op de vliegbasis, de bijeenkomst met agrariërs en het mogelijk onttrekkingsverbod.

logo's Wetterskip Fryslân, Defensie, gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân
____________________________________________________________________________________________

Waterbodemonderzoek buiten de vliegbasis

Wetterskip Fryslân heeft fase 1 van het waterbodemonderzoek buiten de vliegbasis afgerond. Met dit onderzoek is de omvang van het gebied in kaart gebracht met teveel PFAS/PFOS in de waterbodem. In dit gebied liggen uiteraard de Jelsumer Feart en Lytse Feart met de bekende hoge concentraties, de aanliggende hoofdwatergangen en de aangrenzende schouw- en overige wateren.

Binnen de grenzen van dit gebied gelden beperkingen voor het verwerken van het vrijkomende materiaal (waterbodem en planten) bij onderhoud van de watergangen. Onder onderhoud verstaan wij het hekkelen, maaien en baggeren van de watergangen. Dit is noodzakelijk voor het goed functioneren van het watersysteem.

Onderzoeken naar onderhoud

In de komende periode laat de gemeente Leeuwarden onderzoek doen naar PFAS in de directe invloedssfeer van de Jelsumer Feart, Lytse Feart en de eerste hoofdwatergang richting de Dokkumer Ie. Het doel van de het onderzoek is om te laten zien welke invloed de PFAS-vervuiling op de landbodem heeft. Ook legt het onderzoek de (milieuhygiënische) kwaliteit van de grond en het grondwater vast met betrekking tot PFAS. Ook wordt onderzocht hoe de vervuiling zich verspreidt van waterbodem en oppervlaktewater naar de landbodem. De resultaten van de onderzoeken worden gebruikt om de omvang en de manier van verwerken te bepalen.

Oproep: niet hekkelen, maaien of baggeren tot nader order

Net als vorig jaar vragen we alle perceeleigenaren met een sloot in het lichtgroene gebied op de onderstaande kaart om voorlopig geen planten of bagger uit de sloot te halen en op de kant te leggen. De waterbodem is daar verontreinigd met PFAS. Wacht met onderhoud tot nader bericht. In juni sturen we een brief met instructies over het onderhoud en wat te doen met de baggerspecie.

Hoe groot is het met PFAS/PFOS verontreinigde gebied?

Op de onderstaande kaart is het gebied weergeven waarvan de waterbodem is verontreinigd met PFAS/PFOS. Klik op de kaart voor een vergroting. 

20250424 Kaart grens resultaten waterbodemonderzoek fase 1 en onderzoeksgebied
Op de kaart is de grens van het gebied waar de waterbodem is onderzocht met een onderbroken zwarte lijn weergegeven. Het gebied waar de waterbodem is belast met PFAS is lichtgroen ingekleurd met een rode lijn als grens. Deze rode grens is ingetekend op basis van de huidige onderzoeksresultaten, maar kan in de praktijk iets afwijken.

Het gebied met een verontreinigde waterbodem is in totaal circa 1100 hectare groot. Buiten de vliegbasis is het verontreinigde gebied circa 700 hectare groot.

Het verontreinigingsgebied buiten de vliegbasis bestaat uit drie verschillende ‘clusters’:

  1. Noordoostkant vliegbasis: het gebied ten noordoosten van de vliegbasis tussen Bilgaard-Zuid, de Dokkumer Ie (aan de oostkant) en de Coarnjumer Feart (aan de noordkant).
  2. Noordwestkant vliegbasis: het gebied dat globaal ligt tussen de Skrédyk en de vliegbasis.
  3. Zuidkant vliegbasis: het gebied ten zuiden van de vliegbasis waarbij de zuidelijke grens globaal wordt gevormd door de Poptawei, de wijk Westeinde en de Noorderbegraafplaats.

Je kunt jouw persoonlijke situatie bij ons opvragen

Wil je weten wat de uitslagen van het waterbodemonderzoek zijn op jouw eigen perceel of percelen? Dan kun je de gegevens opvragen bij Sjors Hoekstra, ontwerpcoördinator baggeren bij Wetterskip Fryslân, via telefoon 058-292 2222 of e-mail: info@wetterskipfryslan.nl.

Hoe weten we zeker dat dit de grens is?

Het met PFAS verontreinigde water dat vanaf de vliegbasis in de Jelsumer Feart terechtkomt is via stroming in dit gebied verspreid. Alle watergangen staan met elkaar in verbinding. PFAS lost op in water en slaat dan elders weer neer. De grens op de kaart is strak ingetekend, maar kan in sommige gevallen iets anders lopen door de verspreiding via het water. We hebben ook waterbodemmonsters buiten het grensgebied genomen. Deze monsters bevatten geen overschrijdingen van de geldende norm (meer dan 3 microgram PFOS per kilogram droge stof). Daarnaast stromen de watergangen buiten het grensgebied natuurlijk in een andere richting, omdat ze in andere peilgebieden liggen. Zo stroomt het water boven de Coarnjumer Feart richting het zuiden en kan de verontreiniging zich hier niet verder verspreiden naar het noorden.

Wanneer gaan we baggeren?

Wetterskip Fryslân had, voordat de PFAS-verontreiniging werd ontdekt, op de planning staan om de Jelsumer Feart uit te baggeren. Ook het baggeren van de hoofdwatergangen in het gebied stond voor 2025 op de planning. We gaan de hoofdwatergangen in het met PFAS belaste gebied dit jaar niet baggeren. Ook weten we nog niet wanneer we ze wel gaan baggeren. Eerst moet de bron op de vliegbasis voldoende verwijderd worden.

De baggerspecie binnen het verontreinigingsgebied mag niet worden verwerkt op de kant. Dit is geregeld in het Handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie (december 2023). Voor PFOS en overige PFAS geldt de norm dat baggerslib met meer dan 3 microgram per kilogram droge stof niet mag worden verspreid op de kant.

We onderzoeken aan de hand van de hierboven genoemde begrenzingskaart wat er met de verontreinigde waterbodem moet gebeuren en stemt dit af met gemeente en Defensie. Daarnaast zorgt het waterschap voor het jaarlijkse onderhoud van de hoofdwatergangen in het gebied. Dit jaarlijkse onderhoud heeft in 2024, weliswaar aangepast, ook plaatsgevonden. De vrijkomende hekkelspecie is toen afgevoerd.

____________________________________________________________________________________________

Nieuws van Defensie Leeuwarden:

Eerste resultaten pilot bodemsanering

Op de locatie van de voormalige brandweeroefenplaats op vliegbasis Leeuwarden is begin 2025 gestart met een pilot. Met deze pilot heeft als doel om inzicht te krijgen in de zuiveringsmogelijkheden van het te onttrekken grondwater en de reinigingsmogelijkheden van de verontreinigde klei.
De zuivering van PFOS met het huidige systeem lijkt tot nu toe heel succesvol met een reinigingsrendement van 99,9 procent. Deze resultaten zijn gebaseerd op relatief weinig onttrokken grondwater. Om een definitiever reinigingsrendement te bepalen moet er meer grondwater door het systeem worden gezuiverd. Het onttrokken grondwater moet hiervoor wel geloosd kunnen worden. Daarover vinden gesprekken plaats met alle betrokken partijen. Ook onderzoekt een aannemer op dit moment of de vrijkomende klei kan worden gereinigd.

____________________________________________________________________________________________

Bijeenkomst met boeren

Gisteren, woensdagmiddag 23 april, organiseerden Wetterskip Fryslân en gemeente Leeuwarden in dorpshuis De Bining in Koarnjum een bijeenkomst voor boeren. Ongeveer elf boeren die grond bezitten en/of gebruiken in de polders ten noorden van de Jelsumer Feart waren hierbij aanwezig, evenals medewerkers van Wetterskip Fryslân, gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân. Ook Gerben de Boer, dagelijks bestuurslid van Wetterskip Fryslân, was erbij.

20250423 bijeenkomst boeren Jelsumer Feart - 1

20250423 bijeenkomst boeren Jelsumer Feart - 2

De agrariërs kregen onder meer de resultaten van het waterbodemonderzoek en de onderzoeken naar het onderhoud gepresenteerd. Na het gezamenlijke deel van de bijeenkomst konden de aanwezigen in groepjes hun vragen, ideeën en wensen inbrengen. Een waardevolle inbreng.

Onderzoeken waterkwaliteit

Het laboratorium van Wetterskip Fryslân neemt nog steeds elke vier weken watermonsters in de Jelsumer Feart, Lytse Feart en de Dokkumer Ie. Zo houden we in de gaten hoeveel PFAS er in het water zit en hoe dat verandert over de tijd heen.

Door dit regelmatig te meten op een aantal vaste plekken, krijgen we een goed beeld van de verschillen in PFAS-concentraties op verschillende locaties en momenten. Op deze manier kunnen we ook zien of maatregelen om de PFAS-verontreiniging op de vliegbasis te verminderen daadwerkelijk effect hebben.

Resultaten metingen waterkwaliteit

Uit de metingen blijkt dat de hoeveelheid PFOS in het water per plek verschilt (zie ook de figuur hieronder). In de Jelsumer Feart vinden we de hoogste concentraties PFOS: daar werd tussen de 64 en 650 nanogram PFOS per liter gemeten. Gemiddeld kwam dat uit op 280 nanogram PFOS per liter, op basis van 30 watermonsters. In de Lytse Feart ligt het gemiddelde lager, namelijk op 117 nanogram PFOS per liter. De Dokkumer Ie heeft de laagste waarde, gemiddeld 6 nanogram PFOS per liter. Tot nu toe is er geen daling te zien in de hoeveelheid PFOS in het water.

20250404 PFOS concentraties oppervlaktewater Jelsumer Feart Lytse Feart en Dokkumer Ie

Figuur: PFOS-concentraties in de Jelsumer Feart (30 metingen), Lytse Feart (11 metingen) en de Dokkumer Ie (20 metingen). De gekleurde box laat zien waar de middelste 50 procent van de metingen zitten. De zwarte streep in de box geeft de middelste waarde (mediaan) aan. De lijnen aan de zijkanten laten zien wat de laagste en hoogste waarden zijn binnen het normale bereik. De zwarte stippen buiten de lijnen zijn uitschieters; dat zijn metingen die veel lager of hoger zijn dan de rest.

Naast de vaste meetplekken worden ook verschillende sloten in de polder regelmatig opnieuw onderzocht. Ook daar verschillen de PFOS-waardes tussen de bemonsteringen. Maar het is nog te vroeg om te zeggen of de hoeveelheid PFOS verandert over de tijd heen, of dat maatregelen, zoals het aanvoeren van schoner water, al effect hebben.

Mogelijk onttrekkingsverbod

Normaal gesproken opent Wetterskip rond maart/april de waterinlaten om het waterpeil van de polders rond de Jelsumer en Lytse Feart op peil te houden. Net als vorig jaar laten we de komende periode de waterinlaten aan de Jelsumer Feart dicht en laten we hier geen verontreinigd water de polder in. Dat betekent dat we schoner water via omwegen moeten aanvoeren. Het wordt daarom moeilijker om voldoende water aan te voeren.

Vorig jaar was het gelukkig niet nodig om een onttrekkingsverbod in te stellen. Als het in de komende periode echter te droog wordt, dan zullen we wel een onttrekkingsverbod moeten instellen voor de polders ten noorden van de Jelsumer Feart. Dat betekent dat gebruikers geen slootwater mogen onttrekken, bijvoorbeeld voor beregening van landbouwpercelen en tuinen.

20250424 Kaart gebied mogelijk onttrekkingsverbod rondom Jelsumer Feart en Lytse Feart
Kaart van het gebied waar mogelijk een onttrekkingsverbod wordt ingesteld. Klik op de kaart voor een vergroting.

Stel gerust jouw vragen

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt na het lezen van deze update. Neem dan contact met ons op.