Update PFOS in Jelsumer Feart 16 december 2024: sanering vliegbasis, resultaten visonderzoeken en nieuwe borden

  • geplaatst op 16 december 2024 om 11:11

In deze update lees je de laatste stand van zaken van de sanering op het terrein van de vliegbasis Leeuwarden, over de resultaten van twee visonderzoeken en de nieuwe borden langs de Jelsumer en Lytse Feart.

logo's van Wetterskip Fryslân, Koninklijke luchtmacht, gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân

____________________________________________________________________________________________

Nieuws van Defensie Leeuwarden:

Start werkzaamheden PFAS-sanering op vliegbasis

Nu het plan van aanpak door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT) is goedgekeurd, zijn de voorbereidende werkzaamheden voor de bronsanering inmiddels gestart. De sanering wordt in fases uitgevoerd. De voorbereiding op fase 1 bestaat uit het nemen van proeven voor het zuiveren van vervuild grondwater.

Fase 1:
In de eerste fase wordt bij het voormalig brandweeroefenterrein op de vliegbasis een gedeelte van de grond gesaneerd die met PFOS is verontreinigd. Dit deel kan relatief snel en eenvoudig worden verwijderd. Dat komt omdat het grootste deel van de verontreiniging zich boven de grondwaterstand bevindt. Deze werkzaamheden vinden hoofdzakelijk plaats in februari/maart 2025.

Pilot:
Tegelijkertijd start in fase 1 een pilot in samenwerking met kenniscentra. Het doel van deze pilot is om meerdere vragen beantwoord te krijgen. De antwoorden kunnen gebruikt worden voor de uitvoering van fase 2. De antwoorden zijn naar verwachting ook van toegevoegde waarde voor PFAS-verontreinigingen op andere defensielocaties.

Er zijn 5 categorieën vragen die onderzocht worden:

  1. Onderzoek de ontgraven grond om een beeld te krijgen van eventuele verwerkingsmogelijkheden: storten of reinigen.
  2. Onderzoek debieten (hoeveelheid water die per tijdseenheid door een bepaald punt in de rivier stroomt) en de kwaliteit van het te onttrekken grondwater.
  3. Onderzoek de zuivering van het te onttrekken grondwater.
  4. Welke mogelijkheden zijn er voor het graven langs de bestaande verhardingen?
  5. Wat zijn de kosten van de verwerkingsmogelijkheden en de uitvoering van aanvullende zuiveringen voor de aanbestedingsprocedures?

Vervolg:
Na de uitvoering van fase 1 en de pilot worden de uitkomsten besproken met de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT). Dan wordt bekeken of de gekozen aanpak moet worden aangepast. Als dat het geval is, wordt een aanvullende notitie opgesteld en/of wordt een wijziging op het plan van aanpak ingediend. Op basis van de uitkomsten van de pilot wordt een saneringsbestek geschreven. Daarna vindt de aanbesteding van fase 2 plaats.

___________________________________________________________________________________________

Resultaten visonderzoeken

In de afgelopen maanden zijn er in de Jelsumer Feart en/of Dokkumer Ie twee visonderzoeken uitgevoerd: een blankvoornonderzoek in opdracht van Wetterskip Fryslân en een palingonderzoek in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). De resultaten geven geen aanleiding om het huidige GGD-advies ‘eet geen vis uit de Jelsumer en Lytse Feart’ aan te passen.

Onderzoek blankvoorn (Wetterskip Fryslân):

In het voorjaar van 2024 zijn op vier locaties in de Jelsumer Feart en de Dokkumer Ie blankvoorns gevangen voor PFAS-onderzoek. Dit onderzoek is in opdracht van Wetterskip Fryslân uitgevoerd om vast te stellen of:

  1. de aangetroffen PFAS-concentraties in beide watergangen zich ophopen in organismen.
  2. de gemeten concentraties PFAS een risico zijn voor waterorganismen.

Voor PFOS is een Europees vastgestelde waterkwaliteitsnorm (biotanorm) beschikbaar. Maar waarom is er precies gemeten in blankvoorns? Blankvoorn is het standaard testorganisme voor dit type onderzoek. Daardoor is het mogelijk om de aangetroffen PFOS-concentraties in de blankvoorns te vergelijken met overeenkomstige onderzoeken in de rest van Nederland. Ook is blankvoorn een honkvaste vis, dus geen trekvis, en zeggen aangetroffen concentraties iets over de situatie ter plekke.

Op alle vier de onderzochte locaties werd de biotanorm (waterkwaliteitsnorm) van 9,1 microgram PFOS per kilogram droge stof overschreden. De maximale mate van overschrijding is in de Jelsumer Feart 18 keer hoger dan die in de Dokkumer Ie. Het is hiermee duidelijk dat PFOS zich ophoopt in de blankvoorns in de Jelsumer Feart en Dokkumer Ie en dat er potentiële risico’s zijn voor organismen die leven in het water.

Onderzoek paling (LVVN):

De resultaten van het blankvoornonderzoek zijn gedeeld met het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Dit ministerie heeft in de zomer van 2024, als onderdeel van hun jaarlijkse onderzoeksprogramma, een onderzoek laten uitvoeren naar de PFAS-concentraties in paling als consumptievis in de Dokkumer Ie tussen Miedum en Bartlehiem. Het onderzoeksgebied voor de paling ligt noordelijker dan de locaties waar de blankvoorns in de Dokkumer Ie zijn gevangen.

Het maximale PFOS-gehalte dat in consumptievis mag zitten, wordt in de gevangen palingen niet overschreden. De resultaten liggen in lijn met vergelijkbare onderzoeken in de grote rivieren.

Aangepast najaarsonderhoud

Op 11 november begon aannemer Jelle Bijlsma met het schonen van de (hoofd)watergangen in het gebied rond de Jelsumer Feart en Lytse Feart bij Leeuwarden. Omdat het water en de waterbodem in de omgeving van deze vaarten zijn verontreinigd met PFAS, is het slootonderhoud aangepast.

De uit de sloot verwijderde waterplanten (hekkelspecie) mogen volgens de Omgevingswet niet op het land worden gelegd. Daarom heeft de aannemer de waterplanten direct in waterdichte bakken geladen en het materiaal afgevoerd naar een erkende verwerker. De sloten die in opdracht van ons en de gemeente Leeuwarden zijn geschoond, zijn belangrijk voor de aan- en afvoer van water.

Nieuwe bebording

De gemeente Leeuwarden laat op dit moment de tijdelijke gele waarschuwingsbebording in het gebied vervangen door witte waarschuwingsbebording, omdat dit een nadrukkelijke wens is van de omwonenden. De werkzaamheden worden in december 2024 uitgevoerd en afgerond. De bebording blijft aanwezig totdat het water/de (water)bodem weer van voldoende kwaliteit is en de tijdelijke maatregelen opgeheven kunnen worden.

Stel gerust jouw vragen

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt na het lezen van deze update. Neem dan contact met ons op. 

  • Heb je vragen over de gezondheid in relatie tot PFOS (PFAS)? Dan kun je contact opnemen met GGD Fryslân via telefoonnummer 088-229 92 22. Of per mail via: mmk@ggdfryslan.nl. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur. Veelgestelde vragen over publieke gezondheid vind je op ggdfryslan.nl/jelsumerfeart(externe website)(externe website).
  • Heb je vragen over de gezondheid van je (huis)dier(en)? Neem contact op met jouw dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij je (huis)dier(en) opmerkt.
  • Vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek? Je kunt met het klantencontactcentrum van Wetterskip Fryslân contact opnemen via telefoonnummer 058-292 22 22. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur. Of stel je vragen via het algemene contactformulier(externe website)(externe website) op de website. Veelgestelde vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek vind je op wetterskipfryslan.nl/jelsumerfeart.
  • Algemene vragen over het landbodem- en grondwateronderzoek of PFAS in de gemeente Leeuwarden? Op leeuwarden.nl/PFAS(externe website)(externe website) vind je de meestgestelde vragen. Je kunt ook bellen met de gemeente via telefoonnummer 14 058. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur.
  • Vragen aan Defensie Leeuwarden? Je kunt bellen met Defensie via telefoonnummer 058-234 6700 of mailen met: communicatie@mindef.nl.