Update PFOS in Jelsumer Feart 17 oktober 2024: resultaten eierenonderzoek, oplossingen najaarsonderhoud, onderzoeken waterkwaliteit en waterbodem en sanering vliegbasis

• geplaatst op 17 oktober 2024 om 13:09

Resultaten eierenonderzoek bekend en besproken met deelnemers onderzoek

De gemeente Leeuwarden heeft samen met GGD Fryslân een onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van PFAS in eieren van (hobby)kippen in de omgeving van de Jelsumer Feart en Lytse Feart. Aan dit onderzoek deden in totaal 12 hobbykippenhouders mee. De resultaten zijn inmiddels bekend: eieren van kippen in deze omgeving bevatten hogere PFAS-waarden dan gemiddeld in Nederland, vooral bij kippen die direct contact hebben met de bodem. Daarom blijft ons advies om deze eieren niet te consumeren. Kippen die in een afgesloten ren worden gehouden, zonder contact met de bodem of oppervlaktewater, produceren eieren met PFAS-niveaus die vergelijkbaar zijn met die van andere hobbykippen in Nederland. Deze resultaten zijn onlangs gedeeld en besproken met de deelnemers aan het onderzoek door de gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân.

Hobbykippenhouders kunnen maatregelen treffen om te voorkomen dat hun kippen in contact komen met de bodem en het oppervlaktewater. Op deze manier wordt de blootstelling van de kip aan PFAS sterk verminderd, wat resulteert in eieren met lagere PFAS-waarden. In de gesprekken met deelnemers zijn maatregelen besproken om het contact met de bodem en het oppervlaktewater weg te nemen.

Wij adviseren nog steeds om eieren van hobbykippen af te wisselen met eieren uit de supermarkt, omdat eieren van hobbykippen in Nederland doorgaans hogere PFAS-waarden hebben dan supermarkteieren. Afwisseling blijft daarom een verstandige keuze. Heb je vragen over de gezondheidseffecten van PFAS of twijfel je of dit advies ook geldt voor de eieren van jouw eigen kippen? Neem dan contact op met GGD Fryslân.

Oplossingen voor het najaarsonderhoud

Omdat het water en de waterbodem in de omgeving van de Jelsumer en Lytse Feart zijn verontreinigd met PFAS, mogen de uit de sloot verwijderde waterplanten (hekkelspecie) volgens de Omgevingswet niet op het land worden gelegd. Gemeente Leeuwarden liet in de afgelopen periode waterplanten op diverse locaties onderzoeken op de aanwezigheid van PFOS (PFOS behoort tot de verzamelgroep PFAS). Aan de hand van de resultaten van het waterplantenonderzoek en de analyses van de waterkwaliteit hebben we het gebied bepaald waar het najaarsonderhoud dit jaar op een andere manier moet worden uitgevoerd.

We hebben perceeleigenaren met een schouwsloot in het gebied waarvan we weten dat het water vanuit de Jelsumer Feart en Lytse Feart in het verleden naartoe is gestroomd op 7 oktober een brief met informatie over het aangepaste najaarsonderhoud gestuurd. Ook voor de sloten zonder schouwplicht, de zogenaamde ‘overige watergangen’, geldt een aangepast onderhoud dat we hieronder uitleggen.

In welk gebied geldt het aangepaste najaarsonderhoud?

Op de onderstaande kaart staat met rood ingekleurd het gebied waar verhoogde PFOS-waarden in de waterplanten zijn aangetroffen en waar dit najaar een aangepast onderhoud geldt. Klik op de kaart voor een vergroting. 

Hoe is het najaarsonderhoud geregeld binnen en buiten het rode gebied?

• Binnen het rode gebied: onderhoud watergangen door gemeente en Wetterskip Fryslân
  Alle watergangen die onder de schouwplicht van Wetterskip Fryslân vallen en normaal gesproken door gemeente Leeuwarden en het waterschap worden onderhouden, worden dit jaar geschoond. Dit zijn (hoofd)watergangen die van groot belang zijn voor de water aan- en -afvoer. We voeren dit jaar bij de overige watergangen in het rode gebied geen onderhoud uit. Wel gaan we de doorstroming van deze sloten de komende tijd goed in de gaten houden. Als het nodig is om extra maatregelen te treffen, dan komen we in actie.
• Binnen het rode gebied: onderhoud schouwwatergangen door perceeleigenaren
  Ben je eigenaar/gebruiker van een sloot die onder de schouwplicht valt en in het rode gebied ligt? In dat geval vragen we je contact op te nemen met onze rayonbeheerder Martinus Hannema in het gebied, met wie je specifieke afspraken kunt maken. Hij is bereikbaar via telefoon 058-292 2222 of mail: info@wetterskipfryslan.nl.
• Binnen het rode gebied: onderhoud overige watergangen door perceeleigenaren
  Ben je eigenaar/gebruiker van een sloot die niet onder de schouwplicht valt en in het rode gebied ligt? En wil je de planten uit de sloot verwijderen of heb je dat al gedaan? Neem dan contact op met gemeente Leeuwarden via de mail: bodem@leeuwarden.nl.
• Buiten het rode gebied: onderhoud (schouw)watergangen door perceeleigenaren
  Ben je eigenaar/gebruiker van een sloot die wel of niet onder de schouwplicht valt en buiten het rode gebied ligt? Hier kan het najaarsonderhoud op de gebruikelijke manier plaatsvinden. Dit betekent dat de vrijgekomen waterplanten zoals elk jaar op het land mogen worden verwerkt. Eigenaren/gebruikers kunnen hier zelf de werkzaamheden uitvoeren zoals voorgaande jaren.

Buiten rode gebied: beroer zo weinig mogelijk de waterbodem!

Wetterskip Fryslân is nog steeds bezig met de onderzoeken van de waterbodem om de PFAS-verontreiniging in kaart te brengen. Deze onderzoeken vinden ook volgend jaar nog plaats. De kaart hierboven geeft alleen aan waar de watergangen wel of niet door de eigenaren/gebruikers mogen worden geschoond en waar de hekkelspecie wel of niet op de kant mag worden gelegd.

Op plekken waar dus wel mag worden geschoond (gehekkeld) kan de waterbodem verontreinigd zijn. We vragen perceeleigenaren dan ook om de waterbodem tijdens het hekkelen zo weinig mogelijk te beroeren. Blijf bij het hekkelen minimaal 10 centimeter boven de waterbodem. Krijg je daarover graag van ons advies? Neem dan contact op met rayonbeheerder Martinus Hannema. Hij is bereikbaar via telefoon 058-292 2222 of mail: info@wetterskipfryslan.nl.

Ik heb al najaarsonderhoud uitgevoerd. Wat moet ik doen?

Het kan zijn dat je in het rode gebied van de bovenstaande kaart al najaarsonderhoud hebt uitgevoerd. Eigenaren van schouwwatergangen vragen we dit te melden bij Wetterskip Fryslân via telefoon 058-292 2222 of mail: info@wetterskipfryslan.nl. Eigenaren van overige watergangen kunnen dit melden bij gemeente Leeuwarden via de mail: bodem@leeuwarden.nl. We kijken dan in overleg naar oplossingen.

Hoe komt het dit jaar met de schouw in het met PFAS vervuilde gebied?

In het gebied rondom de Jelsumer Feart en de Lytse Feart liggen kleinere sloten en vaarten. Deze worden elk jaar door verschillende partijen onderhouden: provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden, Wetterskip Fryslân en particulieren met een onderhoudsplicht. Voor een goede aan- en afvoer van het water is jaarlijks slootonderhoud nodig. Wetterskip Fryslân controleert vanaf 1 november of dit onderhoud is uitgevoerd, dit noemen we de schouw. We houden dit jaar bij de schouw in dit gebied rekening met de bijzondere omstandigheden.

Hoe voeren gemeente en waterschap het onderhoud uit?

Het onderhoud van alle hoofd- en schouwwatergangen binnen het rode gebied (zie bovenstaande kaart) wordt uitgevoerd door aannemer Jelle Bijlsma, in opdracht van de gemeente en Wetterskip Fryslân. De waterplanten die vrijkomen, worden direct in waterdichte bakken geladen en afgevoerd naar een erkende verwerker. De volledige sloot, inclusief het deel dat grenst aan particulier terrein, wordt in één keer meegenomen.

Resultaten onderzoek waterkwaliteit

Tussen 25 juni en 30 juli 2024 nam Wetterskip Fryslân op tien meetpunten in het gebied rond de Jelsumer Feart aanvullende monsters van het oppervlaktewater. Vier van de tien meetpunten zijn nieuw en liggen verspreid in het onderzoeksgebied. De uitkomsten van deze metingen op nieuwe locaties zijn voor GGD Fryslân geen reden om een aanvullend advies te geven. De komende periode gaat het waterkwaliteitsonderzoek door. We blijven een aantal locaties in het gebied rond de Jelsumer Feart maandelijks volgen. Zo zijn medio september tien locaties waar we eerder gemeten hebben opnieuw bemonsterd.

De resultaten van de onderzoeken naar de waterkwaliteit tot en met 30 juli 2024 staan weergegeven op de onderstaande kaart. Op de kaart staat het maximale gemeten PFOS-gehalte (in nanogram per liter) per meetpunt. Hiervoor zijn de metingen ingedeeld in klassen, zodat de grote hoeveelheid aan informatie enigszins duidelijk blijft. Klik op de kaart voor een vergroting. 

Kaart uitslagen onderzoeken oppervlaktewater Jelsumer Feart van 1 maart tot en met 30 juli 2024

Aanvullende onderzoeken waterbodem

Wetterskip Fryslân heeft van 24 juni tot en met 28 juni 2024 de kwaliteit van de waterbodem (sliblaag) in de sloten aan de noord- en zuidkant van de Jelsumer Feart en rondom de vliegbasis Leeuwarden laten onderzoeken. Met dit aanvullende onderzoek fase 3 zijn de grenzen van het gebied met PFOS (PFAS)-vervuiling in het bodemslib nog niet volledig in beeld gebracht. Vanaf 1 oktober 2024 start daarom een vierde aanvullend waterbodemonderzoek (fase 4) om de verontreiniging in de waterbodem verder in kaart te brengen. De onderzochte sloten staan allemaal in verbinding met de Jelsumer en Lytse Feart. Nadat de uitslagen voldoende zijn geanalyseerd en geduid brengen we deze naar buiten.

Nieuws van Defensie Leeuwarden:

Sanering PFAS-verontreiniging brandweeroefencentrum vertraagd

In de laatste update van juli stond dat het Rijksvastgoedbedrijf bezig is met het saneringsplan voor het ontgraven van de bodemverontreiniging bij het voormalig brandweeroefenterrein op de vliegbasis. Dit is de plek waar de hoogste gehalten PFOS in het oppervlaktewater zijn gemeten. De sanering bij het oude brandweeroefencentrum noemen we deelsanering omdat dit onderdeel is van een groter saneringsplan op de hele vliegbasis.

De deelsanering PFAS-verontreiniging brandweeroefencentrum is vertraagd. Dit komt omdat we wachten op de resultaten van lopende aanvullende onderzoeken naar zuiveringsmethoden van verontreinigd grondwater. Deze onderzoeken lopen ook bij andere PFAS-saneringen in Nederland.

Op een klein deel van het geplande saneringsterrein van het brandweeroefencentrum in Leeuwarden willen we nog dit jaar 2024 een proefsanering uitvoeren. Hiermee krijgen we een beter inzicht in de saneringsmogelijkheden ter plaatse. Met de proefsanering willen we meer duidelijkheid krijgen over met name de kwaliteit en de hoeveelheid van het verontreinigde grondwater dat wordt onttrokken, gezuiverd en geloosd en de verwerking van de verontreinigde klei. Daarna kunnen we onttrekkings- en lozingsvergunningen aanvragen bij Wetterskip Fryslân. Die duidelijkheid is echt nodig voor het opstellen van een saneringsbestek dat nodig is voor de aanbesteding.

Het bestek zal vervolgens, rekening houdend met de aanbestedingsregels, op de markt worden gezet. Omdat we de deelsanering van het brandweeroefenterrein zorgvuldig willen uitvoeren en het om hoge kosten gaat, moet de voorbereiding en aanbesteding goed gebeuren. Vanwege de nog lopende aanvullende onderzoeken naar de zuivering van grondwater en de uit te voeren proefsanering schuift de aanbesteding door naar volgend jaar. De bevoegde gezagen van de deelsanering (Inspectie Leefomgeving en Transport en gemeente Leeuwarden/FUMO) zijn het eens met het principe van deze sanering om grond te verwijderen, omdat hiermee de bron van de oppervlaktewaterverontreiniging wordt weggenomen.

Stel gerust jouw vragen

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt na het lezen van deze update. Neem dan contact met ons op. 

• Heb je vragen over de gezondheid in relatie tot PFOS (PFAS)? Dan kun je contact opnemen met GGD Fryslân via telefoonnummer 088-229 92 22. Of per mail via: mmk@ggdfryslan.nl. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur. Veelgestelde vragen over publieke gezondheid vind je op ggdfryslan.nl/jelsumerfeart(externe website).
• Heb je vragen over de gezondheid van je (huis)dier(en)? Neem contact op met jouw dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij je (huis)dier(en) opmerkt.
• Vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek? Je kunt met het klantencontactcentrum van Wetterskip Fryslân contact opnemen via telefoonnummer 058-292 22 22. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur. Of stel je vragen via het algemene contactformulier(externe website) op de website. Veelgestelde vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek vind je op wetterskipfryslan.nl/jelsumerfeart.
• Algemene vragen over het landbodem- en grondwateronderzoek of PFAS in de gemeente Leeuwarden? Op leeuwarden.nl/PFAS(externe website) vind je de meestgestelde vragen. Je kunt ook bellen met de gemeente via telefoonnummer 14 058. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur.