Update PFOS in Jelsumer Feart 21 mei 2024: stand van zaken eierenonderzoek, resultaten bodem-, grondwater-, waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoeken en maatregelen polders

• geplaatst op 21 mei 2024 om 13:38

Stand van zaken onderzoek eieren

De gemeente Leeuwarden laat in overleg met GGD Fryslân (vergelijkend) onderzoek doen naar de mate van mogelijke vervuiling met PFAS van eieren van (hobby)kippen in het gebied rondom de Jelsumer Feart en Lytse Feart. Inmiddels hebben 11 mensen met hobbykippen uit het gebied zich voor het onderzoek aangemeld en 1 persoon met kippen buiten het beïnvloedingsgebied. Het bureau dat het onderzoek uitvoert, heeft inmiddels een vragenlijst naar deze mensen gestuurd. Het onderzoek gaat enkele weken tot maanden duren. Wanneer er nieuws is over het onderzoek melden we dat via de deelnemers en deze nieuwsupdates.

Bodem- en grondwateronderzoek door gemeente Leeuwarden

De gemeente Leeuwarden heeft de bodem en het grondwater op verschillende locaties in de omgeving van de Jelsumer en Lytse Feart onderzocht. Bekijk een kaart met alle locaties die zijn onderzocht op www.leeuwarden.nl/PFAS.

Onderzoeken afgerond en toegelicht aan gebruikers en inwoners

In de nieuwsupdate van 25 april gaven we aan dat de onderzoeken naar de landbodem en het grondwater zijn afgerond. En dat we contact zoeken met eigenaren, gebruikers en bewoners van de locaties die de gemeente heeft onderzocht om een afspraak te maken. Tijdens deze afspraken lichten de gemeente en GGD de onderzoeksresultaten toe. Wat betekenen deze voor het gebruik van de grond? Een aantal afspraken is al geweest en een aantal afspraken moet nog worden ingepland. De onderzoeksrapporten en -resultaten worden alleen verstrekt aan de eigenaren, gebruikers en/of bewoners van de onderzochte locaties.

Neem contact op met de gemeente als je nog geen bericht hebt ontvangen over de resultaten

Van enkele eigenaren, gebruikers en locaties die de gemeente heeft laten onderzoeken, hebben we geen contactgegevens. Ben je eigenaar, gebruiker of bewoner van een locatie waar de gemeente onderzoek heeft laten uitvoeren? En heb je nog geen bericht gehad over een afspraak? Geef dan jouw contactgegevens door aan gemeente Leeuwarden via het e-mailadres bodem@leeuwarden.nl of via telefoonnummer 14058. Dan maakt de gemeente alsnog een afspraak met je.

Hoe hebben de gemeente en GGD getoetst?

De gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân lieten zich adviseren door onder andere de Rijksoverheid (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), RIVM, Gemeente Dordrecht, Provincie Zuid-Holland, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en overige GGD-regio’s.

Voor de berekeningen is uitgegaan van de totale hoeveelheid PFAS die iemand per dag mag binnenkrijgen, dat noemen we de Toelaatbare Dagelijkse Inname (TDI). Het is gebruikelijk om bij een gezondheidskundige risicobeoordeling rekening te houden met de blootstelling die je in het dagelijks leven al hebt. Voor PFAS is bekend dat Nederlanders al PFAS via voedsel en drinkwater binnenkrijgen. Door te toetsen aan 50 procent van de TDI zitten we aan de veilige kant en voorkomen we dat inwoners via verschillende bronnen teveel van deze stoffen binnenkrijgen.

Bij het toetsen wordt gebruik gemaakt van scenario’s, afhankelijk van hoe mensen de bodem gebruiken (gebruiksfunctie van de locatie). Als een moestuin wordt beoordeeld die mensen gebruiken voor alle groenten die ze jaarlijks eten, zal de toets veel strenger zijn dan wanneer de tuin van een woning wordt beoordeeld. Bij dat laatste scenario krijgen mensen namelijk veel minder PFAS van de bodem binnen.

De uitslagen worden in drie categorieën ingedeeld:

• De bodem zorgt voor een inname van PFAS voor de gebruiker van minder dan 50 procent van de TDI. Dit is veilig en krijgt dus de kleur groen.
• De bodem zorgt voor een inname van PFAS voor de gebruiker van tussen de 50 en 100 procent van de TDI. Van alleen de bodem krijgt de gebruiker niet teveel PFAS binnen, maar door de achtergrondblootstelling krijgen mensen wel teveel PFAS binnen. Dit krijgt de kleur oranje.
• De bodem zorgt voor een inname van PFAS voor de gebruiker van meer dan 100 procent TDI. Mensen krijgen van de bodem teveel PFAS binnen. De bodem is dus niet geschikt voor de manier waarop het nu gebruikt wordt. Dit krijgt de kleur rood.

GROEN: bijna alle onderzochte locaties zijn geschikt voor het huidige gebruik. De bodem en het grondwater van alle onderzochte moestuin- en volkstuincomplexen zijn geschikt om te gebruiken.

Dat blijkt uit de onderzoeken die de gemeente in maart en april 2024 heeft laten uitvoeren. Er is gekeken naar het gebruik van de locaties en wat de risico’s zijn van eventuele aangetroffen stoffen in de bodem en het grondwater. Dat betekent bijvoorbeeld dat er op woonpercelen zonder gezondheidsrisico gewoond kan worden en dat gewassen op de volkstuincomplexen en moestuincomplexen daar zonder gezondheidsrisico gegeten kunnen worden.

Uit het onderzoek blijkt verder dat het grondwater van de volkstuin- en moestuincomplexen door de tuinders kan worden gebruikt voor beregening van de gewassen.

Let op: het advies blijft nog wel om het water uit de Jelsumer Feart en Lytse Feart niet te gebruiken.

ORANJE: soms gelden gebruikersadviezen of beperkingen bij grondverzet.

Voor enkele delen van (woon)percelen die geschikt zijn voor de huidige functie geldt dat een moestuin kan, maar met gebruikersadviezen. Dit gaat om delen van 3 van de in totaal 36 door de gemeente onderzochte locaties. Denk bijvoorbeeld aan het advies om in bakken te tuinieren, andere gewassen te telen die minder PFAS opnemen of het advies om het eten van groenten uit de tuin af te wisselen met groeten uit de supermarkt of van de groenteboer.

De onderzoeken van de hekkelspecielocaties langs de Lytse Feart zijn inmiddels gedaan en deze resultaten worden op dit moment geduid. Voor alle onderzochte locaties geldt dat deze gebruikt kunnen worden zoals bewoners en gebruikers dat nu ook doen, zonder gezondheidsrisico’s. Als er in de toekomst grond vrijkomt (bijvoorbeeld bij het graven van een vijver) dan kunnen er beperkingen zijn voor hergebruik van die grond elders. Als dat aan de orde is, dan kunt u contact opnemen met de gemeente voor meer informatie. De gemeente kan u dan gericht adviseren over de te nemen stappen.

De gebruikersadviezen kunnen dus per locatie verschillen. Dit wordt toegelicht door de gemeente en GGD in de individuele gesprekken met eigenaren, gebruikers en bewoners van de onderzochte locaties.

ROOD: geen van de door de gemeente onderzochte locaties zijn rood.

Resultaten aanvullend waterbodemonderzoek fase 2

Tussen 15 april en 29 april 2024 hebben we de waterbodem (slib in de watergang) aan de noordkant (polder Jelsumer Oudland) en zuidkant (Leeuwarder Bos) van de Jelsumer Feart en enkele watergangen op de vliegbasis en aan de oost- en zuidkant van de vliegbasis laten onderzoeken. De resultaten van deze tweede fase van het aanvullende waterbodemonderzoek geven aan dat verhoogde PFOS-gehalten, naast de Jelsumer Feart, ook in het direct omliggende gebied worden aangetroffen. Het gebied waar verhoogde PFOS-gehalten in de waterbodem (slib) zijn gemeten ligt globaal tussen de Aldlânsdyk aan de noordkant en het Bilgaarderpaad aan de zuidkant. In het gebied ten zuidoosten van de vliegbasis en ten noorden van de Noorderbegraafplaats richting de Troelstrawei lijken de PFOS-gehalten in de waterbodem mee te vallen.

De resultaten van het aanvullende waterbodemonderzoek fase 2 op de vliegbasis delen we op een later moment. We bekijken op dit moment hoe we de PFOS-verontreiniging van de waterbodem verder in kaart gaan brengen.

Op de hieronder staande twee kaarten zijn de PFOS-gehalten weergegeven in de waterbodem aan de noord- en zuidkant van de Jelsumer Feart en de zuid- en oostkant van de vliegbasis. Klik op de kaart voor een vergroting.

Kaart gebied noord- en zuidkant van de Jelsumer Feart:

Kaart gebied ten oosten en zuiden van de vliegbasis:

Uitleg bij de bovenstaande twee kaarten:

De gehalten aan PFOS in de waterbodem (slib) van de sloten aan de noord- en zuidkant van de Jelsumer Feart zijn vergeleken met de INEV-waarden (Indicatieve Niveaus voor Ernstige Verontreiniging, RIVM juli 2021). Voor PFOS is deze rijksnorm gesteld op 59 microgram per kilogram droge stof. Daarnaast zijn de PFOS-gehalten in de waterbodem vergeleken met het Handelingskader PFAS (december 2023). In dit Handelingskader zijn toepassingsnormen opgenomen voor onder andere PFOS. Voor de toepassing van baggerspecie op de landbodem en verspreiden op aangrenzend perceel ligt de waarde voor PFOS op 3 microgram per kilogram droge stof. Als de waarde hoger is dan 3 microgram per kilogram droge stof is de baggerspecie niet toepasbaar op de landbodem en mag deze niet worden verspreid op aangrenzend perceel, en moet dit worden afgevoerd.

Op de kaarten staan de onderzochte trajecten met rode, oranje en groene lijnen ingekleurd. Hieronder lichten we de betekenis van elke kleur toe:

• Rood: de PFOS-gehalten overschrijden de INEV-waarden en het slib moet worden verwijderd en afgevoerd.
• Oranje: de PFOS-gehalten zijn lager dan de INEV-waarden, maar hoger dan het Handelingskader PFAS. Het slib is niet toepasbaar op de landbodem en mag niet worden verspreid op het aangrenzende perceel.
• Groen: de PFOS-gehalten zijn lager dan het Handelingskader PFAS . Het slib hoeft niet te worden afgevoerd en mag worden verspreid op het aangrenzende perceel of worden toegepast op landbodem.

Bij elk bemonsterd vak zijn de concentraties van de PFOS in de bovenste sliblaag (sliblaag 1, tot 1 meter dik) en de ondergrond (tot 10 centimeter onder het slib) weergegeven. Waar het nog dieper is, zijn ook de gehaltes in de tweede sliblaag (sliblaag 2, dikker dan 1 meter) opgenomen.

De gehalten in de bagger in de direct aanliggende zijtakken van de Jelsumer Feart en iets verder het gebied in gaan met de gemeten PFOS-gehalten van maximaal 170 microgram per kilogram droge stof tot circa 3 keer over de INEV-waarden heen. Ten opzichte van de toepassingswaarde voor hergebruik zijn deze maximaal 60 keer hoger. Het slib op deze trajecten (oranje en rood op de kaart) moet worden verwijderd en/of mag niet op de kant worden gelegd en moet worden afgevoerd.

In de groengekleurde trajecten (Dokkumer Ie en de polder tussen de vliegbasis en de Meester P.J. Troelstraweg) is het PFOS-gehalte lager dan het Handelingskader PFAS voor toepassing en hoeft het slib niet te worden afgevoerd.

Resultaten onderzoek waterkwaliteit

Tussen 17 april en 7 mei 2024 hebben we op acht meetpunten in het gebied rond de Jelsumer Feart aanvullende monsters genomen van het oppervlaktewater. De uitkomsten van deze metingen zijn voor GGD Fryslân geen reden om een aanvullend advies te geven. In de komende weken neemt we in het gebied rond de Jelsumer Feart op enkele nieuwe locaties watermonsters en een paar locaties worden opnieuw bemonsterd.

De resultaten van de onderzoeken naar de waterkwaliteit tot en met 7 mei 2024 staan weergegeven op de onderstaande kaart. Op de kaart staat het maximale gemeten PFOS-gehalte per meetpunt. Klik op de kaart voor een vergroting. 

Kaart uitslagen onderzoeken oppervlaktewater Jelsumer Feart van 1 maart tot en met 7 mei 2024:

Maatregelen zuidelijke polders en gebied direct ten noorden Jelsumer Feart

In de Jelsumer Feart en Lytse Feart bij Leeuwarden zijn in de waterbodem (slib) en in het oppervlaktewater te hoge concentraties PFOS vastgesteld. Daarom hebben we alle waterinlaten tussen deze vaarten en de poldersloten dicht gehouden. Zo willen we voorkomen, dat vervuild water de omliggende polders instroomt. Deze maatregel kan, als het straks droger wordt, leiden tot een lager waterpeil. En een té laag peil kan zorgen voor schade aan gewassen en funderingen van gebouwen.

Daarom voeren we in het gebied ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart van woensdag 22 tot en met donderdag 30 mei 2024 werkzaamheden uit. Om zo voldoende schoner water uit de Kalkvaart en Dokkumer Ie naar de polders te kunnen laten stromen. In een tweede fase nemen we zo spoedig mogelijk ook maatregelen voor de polders ten noorden van de vliegbasis. Op de onderstaande kaart (klik op de kaart voor een vergroting) staan de locaties waar we nu maatregelen, zoals de aanleg van extra waterinlaten en het dichtzetten van buizen, gaan uitvoeren. Door de werkzaamheden ontstaat er enige verkeershinder.

Overzichtskaart maatregelen gebied ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart:

Bewoners en grondeigenaren in het gebied waar de werkzaamheden plaatsvinden ontvangen woensdag 22 mei van ons een brief met meer informatie. Kijk ook voor meer informatie op de nieuwe pagina ‘Maatregelen polders en mogelijk onttrekkingsverbod (beregeningsverbod)’.

Stel gerust jouw vragen

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt na het lezen van deze update. Neem dan contact met ons op.

• Vragen over de gezondheid van je (huis)dier(en)? Neem dan contact op met je dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij je (huis)dier(en) opmerkt.
• Vragen over de gezondheid in relatie tot PFOS (PFAS)? Je kunt contact opnemen met GGD Fryslân via telefoonnummer 088-229 92 22. Of per mail via: mmk@ggdfryslan.nl. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur. Veelgestelde vragen over publieke gezondheid vind je op ggdfryslan.nl/jelsumerfeart(externe website)(externe website)(externe website).
• Vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek? Je kunt met het Klantencontactcentrum van Wetterskip Fryslân contact opnemen via telefoonnummer 058-292 22 22 of stel je vraag via het algemene contactformulier. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur. Veelgestelde vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek vindt u op wetterskipfryslan.nl/jelsumerfeart.
• Algemene vragen over PFAS in de gemeente Leeuwarden? Op leeuwarden.nl/PFAS(externe website)(externe website)(externe website) vind je de meest gestelde vragen. Je kunt ook bellen met de gemeente via telefoonnummer 14 058. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur.