Mysterieuze visgeluiden in Fryslân leiden tot herontdekking van de kwabaal

• geplaatst op 12 juli 2022 om 12:03

Bedreigde zoetwaterkabeljauw

De kwabaal is een van de meest mysterieuze en sterkst afgenomen vissoorten in ons land. Het is het enige familielid van de kabeljauw dat in zoet water leeft. De kwabaal staat op de Rode Lijst als ‘ernstig bedreigde’ soort. De achteruitgang van de kwabaal heeft onder andere te maken met inpoldering en klimaatverandering. De soort leeft graag in meren en rivieren met een afwisselende bodemstructuur met stenen en holtes, houdt van overstromingsvlakten en kan slecht tegen hoge watertemperaturen.

Kwabaal (archiefbeeld)

Melding uitgestorven vis bij locatie zonnepark

In de jaren dertig kwam de kwabaal nog veelvuldig voor in Fryslân, maar staat tegenwoordig te boek als uitgestorven. In 2019 in merkte een sportvisser in de Lippe Gabriëlsplas, een oude zandwinput vlakbij Drachten, echter een kwabaal op. De plas stond al in de belangstelling vanwege plannen voor de aanleg van een drijvend zonnepark. Hoewel er nog vrijwel niets bekend was, is in de afgegeven omgevingsvergunning voor het zonnepark al specifiek rekening gehouden met nader onderzoek, beschermingsmaatregelen en monitoring van de kwabaal. Daarom hebben projectontwikkelaar GroenLeven en RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) in samenwerking met Wetterskip Fryslân als waterbeheerder de aanwezigheid van een populatie verder onderzocht.

Diepgaand onderzoek geeft uitsluitsel

De kwabaal leidt een verborgen bestaan, verstopt zich in holtes en leeft vaak op grote diepte. Met name in de winter wordt de soort actief, om zich rond februari voort te planten. In de paaiperiode maken kwabalen trommelende geluiden om elkaar te vinden. In januari en februari van dit jaar is er daarom via sonar onderzoek gedaan naar mogelijke verstopplekken. Om de soort zelf op te sporen is gericht geluisterd met onderwatermicrofoons en is water geanalyseerd op rondzwevende DNA deeltjes (eDNA). Deze gecombineerde aanpak leverde resultaat: er was een reliëfrijke bodem met hier en daar stenen waartussen kwabaal zich zou kunnen verstoppen. Op die plekken werden meerdere avonden en op meerdere locaties trommelende kwabalen gehoord. Het eDNA-onderzoek gaf geen positief resultaat, mogelijk vanwege de grote dieptes van de plas en een lage dichtheid van de populatie, waardoor rondzwevend DNA te sterk verdunt.

Toekomst in Fryslân

Wiebren Santema van GroenLeven: ‘Bij de inrichting van het zonnepark is veel aandacht besteed aan de ecologische inpassing. Wij zijn verheugd dat de kwabaal zich thuis voelt in de Lippe Gabriëlsplas, ook na de komst van het zonnepark. Het is ons doel dat zon op water hand in hand kan gaan met een rijke biodiversiteit.’ Ook Wetterskip Fryslân is verheugd met deze ontdekking, Otto van der Galiën, lid dagelijks bestuur reageert: ‘Het is fantastisch dat de kwabaal in de Lippe Gabriëlsplas stand houdt. Dit laat zien dat we in Fryslân geschikt leefgebied hebben met de juiste waterkwaliteit en habitatstructuur. Door de aangelegde vispassages kunnen ze vanuit dit gebied ook andere gebieden bereiken. Wetterskip Fryslân werkt hard aan het schoner en natuurlijker maken van de verschillende wateren, waarvan soorten als de kwabaal kunnen profiteren.’

Nu de kwabaal in de Lippe Gabriëlsplas bekend is, kan de populatie beter in kaart worden gebracht en worden beschermd. Ook rijst de vraag of kwabaal in deze regio op meer plaatsen toch nog onopgemerkt voorkomt. Het is hoe dan ook positief dat de soort voor Fryslân toch niet blijkt uitgestorven, maar een toekomst heeft.