Update 21 maart 2024: Naast Jelsumer Feart ook te hoog PFOS-gehalte in Lytse Feart

• geplaatst op 21 maart 2024 om 12:19

Wetterskip Fryslân heeft voor een regulier baggerproject in 2023 een waterbodemonderzoek in de Jelsumer Feart laten uitvoeren. Deze vaart begint bij het gemaal van de vliegbasis Leeuwarden en mondt uit in de Dokkumer Ie. Bij dit onderzoek zijn over een lengte van bijna 2 kilometer sterk verhoogde concentraties PFOS in de waterbodem gevonden. Het waterschap doet in de Jelsumer Feart en directe omgeving sinds februari 2024 aanvullende onderzoeken naar de waterbodem en waterkwaliteit om vast te stellen wat de omvang is en wat de bron(nen) zijn van de vervuiling.

Ook te hoog PFOS-gehalte in Lytse Feart

Uit de resultaten tot nu toe blijkt dat het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart, net als de bodem, sterk verontreinigd is met PFOS. Uit recent onderzoek blijkt dat er op een meetlocatie halverwege de Lytse Feart, dat is de vaart tussen de Jelsumer Feart en het dorp Jelsum, ook een forse PFOS-overschrijding is van bijna 200 keer de PFOS-norm.

Advies GGD Fryslân

Omdat bij het gebruik van water uit de Jelsumer Feart mensen meer PFOS (PFAS) kunnen binnenkrijgen dan de norm, adviseert de GGD Fryslân dit water niet te gebruiken. Wat het exacte risico van de verontreiniging is kan de GGD nog niet zeggen, omdat de precieze gezondheidsrisico’s op dit moment nog niet bekend zijn en de onderzoeken van Wetterskip Fryslân en gemeente Leeuwarden nog steeds lopen. Wetterskip Fryslân heeft dus recent geconstateerd dat water in de Lytse Feart ook sterk verontreinigd is met PFOS.

Daarom adviseert GGD Fryslân ook niet in het water van de Lytse Feart te zwemmen, eruit te drinken, daaruit gevangen vis te eten of uw (moes)tuin met het water te besproeien. Hetzelfde geldt voor de adviezen voor dieren (na overleg met de Gezondheidsdienst voor Dieren): laat uw dieren niet in de Lytse Feart zwemmen en laat ze er niet uit drinken.

Heb je vragen over de gezondheid van uw (huis)dier(en)? Neem dan contact op met je dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij uw (huis)dier(en) opmerkt.

Vragen over gezondheid in relatie tot PFOS (PFAS)? Je kunt contact opnemen met GGD Fryslân via telefoonnummer 088-229 92 22. Of per mail via: mmk@ggdfryslan.nl.

Uitslagen onderzoeken PFOS in oppervlaktewater Jelsumer Feart en omgeving

Op de bovenstaande kaart staan de uitslagen van de drie onderzoeken naar PFOS-gehalten in het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart en de wateren in de directe omgeving tot en met 12 maart 2024. Dit zijn direct gemeten uitslagen in nanogrammen PFOS per liter. Op de bewonersavond op 7 maart is een andere kaart met normoverschrijdingen gepresenteerd. De uitslagen bevestigen de eerdere conclusie dat het water van  de Jelsumer Feart ernstig verontreinigd is met PFOS (perfluoroctaansulfonzuur). Het hoogst gemeten gehalte is 590 nanogram per liter. Dit betekent een overschrijding van 908 keer de PFOS-norm (0,65 nanogram per liter) op het meetpunt dat direct ten oosten van de vliegbasis ligt.

Lytse Feart:
Op de kaart staat halverwege de Lytse Feart het meetpunt waar teveel PFOS is gemeten. Hier is de normoverschrijding bijna 200 keer de PFOS-norm (0,65 nanogram per liter), dus vergelijkbaar met de PFOS-gehalten in de Jelsumer Feart. Ter vergelijking: in de rest van het beheergebied van Wetterskip Fryslân meet het waterschap op 22 meetlocaties een gemiddelde PFOS-overschrijding tot ruim 3 keer de PFOS-norm.

Gebied ten zuiden van Jelsumer Feart:
Ten zuiden van de Jelsumer Feart, in het Leeuwarder Bos en bij de onderzochte moestuinen vindt het waterschap ook overschrijdingen tot maximaal 37 keer de PFOS-norm.

Conclusie PFOS-onderzoeken:
De algemene conclusie van de waterkwaliteitsonderzoeken tot nu toe is: de Jelsumer Feart en Lytse Feart zijn ernstig verontreinigd met PFOS. De wateren ten zuiden van de Jelsumer Feart (Leeuwarder Bos en moestuinen) zijn ook verontreinigd met PFOS en hebben duidelijk hogere PFOS-gehalten dan de tot nu toe onderzochte wateren in de rest van het beheergebied van het waterschap.

Wat voor stoffen zijn PFOS en PFAS?

PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) behoort tot de verzamelgroep PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen). PFAS zijn sterke verbindingen die water, vet en vuil afstoten. Het wordt bijvoorbeeld verwerkt in cosmetische producten, regenkleding en pannen. De stof PFOS zat onder meer in het schuim van brandblussers. Het stofje is vrijwel onverwoestbaar en breekt niet af in de natuur.

Uitslagen PFAS in oppervlaktewater Jelsumer Feart en omgeving

Wetterskip Fryslân heeft in de periode tussen 1 en 12 maart ook onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van 29 andere stoffen uit de PFAS-familie in het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart en omgeving. Net als bij PFOS vindt het waterschap in de Jelsumer Feart en Lytse Feart een sterke tot ernstige PFAS-verontreiniging met gehalten die variëren tussen de 214 en 858 nanogram per liter. De concept-PFAS-norm vanuit de Kaderrichtlijn Water is 4,4 nanogram per liter en is gebaseerd op 24 stoffen uit de PFAS-familie.

De hoogste PFAS-overschrijding, namelijk 193 keer de PFAS-norm, heeft het waterschap aangetroffen op het meetpunt direct ten oosten van de vliegbasis. Op de meetpunten die niet in de Jelsumer Feart, de aangrenzende sloten en de Lytse Feart liggen zijn normoverschrijdingen tot maximaal 11 keer de PFAS-norm gemeten.

Conclusie PFAS-onderzoeken:
De algemene conclusie is dat op de locaties in en rond de Jelsumer Feart, waar de normoverschrijding minimaal 10 keer is, de gemeten PFAS-gehalten duidelijk hoger zijn dan de aangetroffen PFAS-gehalten op overige meetpunten die tot nu toe zijn onderzocht in het werkgebied van Wetterskip Fryslân.

Wetterskip Fryslân gaat verder met de waterkwaliteitsonderzoeken 

Om vast te stellen wat de omvang is en wat de bron(nen) zijn van de vervuiling gaat Wetterskip Fryslân de komende tijd verder met het onderzoeken van de waterkwaliteit. Het vierde waterkwaliteitsonderzoek heeft op 19 maart plaatsgevonden op 19 locaties (zie hierboven de kaart met de meetlocaties) in en rondom de Jelsumer Feart. 15 locaties zijn nieuw en 3 locaties worden opnieuw onderzocht. Eén locatie wordt opnieuw bemonsterd, omdat het vorige monster van 12 maart 2024 niet geanalyseerd kon worden vanwege een organische verontreiniging.

Ga naar alle kaarten met de meetpunten en onderzoeksuitslagen van Wetterskip Fryslân.

Onderzoeken door gemeente Leeuwarden

In de eerdere brieven en digitale updates hebben we uitgelegd dat de gemeente uit voorzorg op diverse locatie de bodem en het grondwater onderzoekt. Dat gebeurt op de percelen die op de kaart van gemeente Leeuwarden staan. Deze kaart is te vinden op www.leeuwarden.nl/PFAS.

De gemeente onderzoekt de locaties op advies van de GGD Fryslân en  locaties die door bewoners zijn aangedragen. De onderzoeken duren enkele weken en de eerste resultaten verwacht de gemeente ook binnen enkele weken. Een reden dat dit even duurt is dat de geplaatste peilbuizen eerst een tijdje moeten rusten voordat het water kan worden bemonsterd. Daarnaast is de gemeente ook afhankelijk van de planning van de onderzoeksbureaus en de laboratoria.

Stel gerust je vragen

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt na het lezen van deze update. Neem dan contact met ons op.

• Vragen over gezondheid in relatie tot PFOS? Je kunt met de GGD Fryslân contact opnemen via telefoonnummer 088-229 92 22 en mail: mmk@ggdfryslan.nl. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur. Veelgestelde vragen over publieke gezondheid vind je op www.ggdfryslan.nl/jelsumerfeart.

• Vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek? Je kunt met het Klantencontactcentrum van Wetterskip Fryslân contact opnemen via telefoonnummer 058-292 22 22 of mail uw vraag naar: info@wetterskipfryslan.nl. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur. Veelgestelde vragen over het waterbodem- en waterkwaliteitsonderzoek vind je hier.
•  Algemene vragen over PFAS in de gemeente Leeuwarden? Op leeuwarden.nl/PFAS vind je de meest gestelde vragen. Je kunt ook bellen met de gemeente via telefoonnummer 14 058. Bereikbaar op werkdagen tussen 08.30 en 17.00 uur.