Aanleg vispassages bij gemalen Echten en Ter Idzard - afgerond

Doel van het project

De gemalen Veenpolder van Echten en Ter Idzard  voeren het overtollige water uit de grote polders af. De gemalen zijn nu een barrière voor vissen, ze kunnen het gemaal niet veilig passeren. Vele vissoorten, zoals snoek, brasem en blankvoorn, trekken in het voorjaar van dieper water (de Friese boezem) naar ondieper water (de polders) om zich hier voort te planten. In het najaar trekken ze weer naar dieper water. Met de aanleg van de vispassages bieden we de vis een route om het gemaal veilig te kunnen passeren.

Waar leggen we de vispassages aan?

We legden de nieuwe vispassage bij Echten aan bij het monumentale stoomgemaal 'Veenpolder van Echten' aan de Tsjûkemar. De vispassage ligt aan de westkant van het huidige gemaal. Op onderstaande afbeelding staat de vispassage met een rode lijn ingetekend:

Luchtfoto aanleg vispassage Echten. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

De vispassage bij Ter Idzard kwam naast het gemaal Ter Idzard aan de Ruskemadenweg ten noorden van Ter Idzard. Op onderstaande luchtfoto staat de vispassage met een rode lijn ingetekend: 

Aanleg vispassage Ter Idzard. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Constructie vispassage

De constructie van de vispassage bestaat uit een betonnen put met schuiven, pompen en leidingwerk. De in- en uitstroomopeningen liggen vlak boven de waterbodem. Door de grote peilverschillen moesten de leidingen erg diep worden gelegd. Hiervoor moesten we tijdelijk een diepe bouwkuip maken. Nu het werk klaar is, ligt de hele constructie onder de grond en is deze nauwelijks zichtbaar. Op de onderstaande foto is het eindresultaat van een vergelijkbare vispassage te zien.

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Werking van de vispassage

Het verschil tussen de waterpeilen van de polder en de boezem varieert per locatie, maar is bij een aantal vispassages maar liefst 2,5 meter. Om te zorgen dat vissen dit peilverschil kunnen overbruggen is er een technische oplossing nodig. Hierbij wordt rekening gehouden met het natuurlijke gedrag van vissen om in het voorjaar, tegen de stroming van het water in, naar paaigebieden in de polders te trekken (migreren). In het najaar zwemmen ze met de stroming mee weer terug naar het diepere boezemwater.

Omdat het waterpeil in de polders lager is dan in de Friese boezem kregen de vispassages schuiven en pompen om de juiste waterstroom op te wekken. Die maken op kunstmatige wijze een lokstroom die vissen aantrekt. Vissen zwemmen tegen deze stroom in, van de boezem naar de polder, of met de stroom mee van de polder naar de boezem, en verzamelen zich in de wachtruimte van de vispassage. Na een ingestelde tijd gaat de schuif aan de ene kant dicht en aan de andere kant open. Daarna zakt of stijgt het waterpeil in de vispassage en kunnen vissen verder zwemmen naar de polder of boezem.

Voorjaarsintrek

In het voorjaar staat het waterpeil in de vispassage op het niveau van de boezem (52 centimeter beneden NAP). Een pomp wekt een waterstroom op die loopt van de polder naar de boezem. Vissen zwemmen tegen deze stroom in, van de boezem naar de polder, en verzamelen zich in de wachtruimte van de vispassage. Na een ingestelde tijd gaat de schuif aan de boezemkant dicht en aan de polderkant open. Daarna zakt het waterpeil in de vispassage en kunnen vissen verder zwemmen naar de polder.

Najaarsuittrek

In het najaar staat het waterpeil in de vispassage op polderpeil. Ook dan wekt de pomp een lokstroom op van de polder naar de boezem. Vissen in de polder merken deze stroming op en zwemmen de vispassage in. Op een bepaald moment kunnen ze niet verder. Na de ingestelde tijd gaat de schuif aan de polderkant dicht en aan de boezemkant open. Het waterpeil in de passage stijgt tot boezempeil en de vissen kunnen verder zwemmen naar de boezem.

Overlast voor de omgeving

We konden enige hinder door de werkzaamheden niet voorkomen. Voor de aanleg van de vispassage bij Echten werd het naastliggende fietspad naar verwachting tijdelijk een paar keer afgesloten. Dit was nodig om de buis onder het fietspad te kunnen aanleggen. Het moment en de duur van de afsluiting gaven we op tijd met borden aan. Voor de bouw van de vispassage bij Ter Idzard verwachtten we geen wegafsluitingen. Ook zorgden de bouwactiviteiten voor meer (bouw)verkeer op de toegangswegen. Uiteraard probeerden we de hinder zoveel mogelijk te beperken en de omgeving erop voor te bereiden.

Planning

Aannemer Jelle Bijlsma uit Gytsjerk voerde het werk voor ons uit. Begin februari 2024 waren de werkzaamheden bij gemaal Veenpolder van Echten gestart. Vanaf maart 2024 werkten we ook aan de vispassage bij Ter Idzard. De werkzaamheden waren voor 1 september 2024 klaar. 

Kosten

De totale bouwkosten voor de aanleg van de vispassages zijn geraamd op 1,7 miljoen euro. Het project 'vispassages Fryslân 1' wordt gefinancierd door Wetterskip Fryslân en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (POP3).

Website Europese Commissie plattelandsontwikkeling(externe website)