Friese meren klaar voor de toekomst (2) - afgerond

Doel van het project

Met het creëren van luwe, ondiepe waterzones ontstond meer waterberging voor de Friese boezem (stelsel van meren, kanalen en vaarten) en verbeterden we de ecologische waterkwaliteit. Hierdoor ontstond er een geschikter leefgebied voor waterplanten, waterriet, vissen en overige waterdieren. We maakten de wateren natuurvriendelijk. Zo houden we het water schoon en is de streek beter beschermd tegen wateroverlast.

Voorbeeld van een luwe, ondiepe waterzone.

Meer biodiversiteit

Het onderhoud is maatwerk, met een permanent en ecologisch goed leefgebied voor waterleven als uitgangspunt. De waterzones vormen de overgang van water naar de droge oever en geven ruimte aan libellen, reptielen en andere dieren. Voor vissen is het een goede plek om te schuilen en te paaien. Als de waterplanten zich goed ontwikkelen, neemt de biodiversiteit (de verscheidenheid aan planten- en dierensoorten) verder toe. 

Friese meren klaar voor de toekomst

Het project 'natuurvriendelijke oevers Friese meren 2' leverde ongeveer 13 hectare luwe, ondiepe waterzones op bij de volgende zeven meren:

• Sondeler Leien bij Sondel.
• Djippe Sleat, Weisleat en Idzegeaster Poel bij Heeg.
• Sitebuorster Ie, Wide Ie en Modderige Bol bij Grou.

Dit project is een vervolg op het project 'natuurvriendelijke oevers Friese meren 1' waarbij we in totaal 7,5 hectare luwe, ondiepe waterzones langs vier Friese meren hebben aangelegd.

Waar legden we ondiepe waterzones aan?

Op de onderstaande drie kaarten hebben we in lichtgroen ingetekend waar we bij de zeven Friese meren luwe, ondiepe waterzones hebben aangelegd:

Kaarten van de zeven Friese meren waar we luwe, ondiepe waterzones (in lichtgroen ingetekend) aanlegden. Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Rekening houden met natuur en duurzaamheid

Bij de werkzaamheden hielden we zoveel mogelijk rekening met de natuur. We werkten volgens de regels voor flora en fauna, zoals werken buiten het broedseizoen. Waar nodig, werkten we volgens de voorwaarden van een ontheffing van de Natuurbeschermingswet met ecologische begeleiding. Bij de planning van de uitvoering van specifieke trajecten hielden we rekening met de periode waarop onze werkzaamheden het minst ingrepen op de mogelijk aanwezige soorten. Hiervoor is uitgebreid veldonderzoek uitgevoerd en advies uitgebracht.

Voor de duurzaamheid verwerkten we de grond zoveel mogelijk in de nabije omgeving. We werkten vooral vanaf het water. Hierdoor bleef het grondtransport over de weg tot een minimum beperkt. Ook werd hiermee de uitstoot van CO2 en stikstof zo laag mogelijk gehouden. 

Stikstof

Sinds november 2022 is de regelgeving voor de stikstofdepositie (neerslag van stikstof op de bodem en in het water) in natuurgebieden veranderd. Bij het gebruik van machines tijdens de uitvoering wordt stikstof uitgestoten. De hoeveelheid stikstof die in een natuurgebied terechtkomt, mag niet groter worden door de uitvoering van een project.

In de buurt van de Sitebuorster Ie, Wide Ie en Modderige Bol bij Grou ligt natuurgebied Alde Feanen. Dit natuurgebied is stikstofgevoelig. Het inzetten van materieel zonder uitstoot van stikstof (emissieloos), zoals elektrisch materieel of materieel rijdend op waterstof, leek op deze locaties niet mogelijk. Hier is namelijk geen goede laadinfrastructuur aanwezig. Eind 2023 hebben we samen met de marktpartijen een oplossing gevonden door het toepassen van stikstoffilters op de machines, zoals kranen. Hierdoor werd de stikstofuitstoot zo verlaagd dat er geen sprake meer was van stikstofdepositie op de Alde Feanen. Dit is het uitgangspunt geweest bij de aanbesteding van het werk in het voorjaar van 2024.

Daarnaast voerde de aannemer het grootste deel van het grondtransport over het water uit met een kraanschip dat in het projectgebied elektrisch voer en werkte. Zo werd de stikstofuitstoot extra verminderd. Bij een nabijgelegen gemaal werd een tijdelijk laadpunt gemaakt waar het schip ’s nachts kon worden opgeladen.

Met de werkzaamheden bij Grou deden wij en de aannemer op kleinschalig niveau ervaring op met elektrisch laden en elektrisch werken.

Gefaseerde uitvoering

Omdat we goed rekening hielden met flora en fauna en het watersportseizoen vond de uitvoering gefaseerd plaats. De werkzaamheden bij Heeg zijn in het vroege voorjaar 2024 gestart en waren voor de start van het watersportseizoen en het broedseizoen afgerond. De werkzaamheden rondom de Sondeler Leien zijn in het voorjaar van 2024 voor het broedseizoen gestart. Het grootste deel van deze werkzaamheden vond na de bouwvak plaats. De locaties bij Grou voerden we ook na de zomervakantie 2024 uit.

Wat hebben we gedaan?

• Eind 2020 startten we met het inventariseren van kansrijke gebieden. We gingen met terreinbeheerders en grondeigenaren in gesprek hoe we onze maatschappelijke opdracht het beste kunnen realiseren. En we probeerden tot goede afspraken te komen. Op basis van de uitkomsten van de gesprekken, hebben we zes meren aangewezen als 'kansrijk' (zie onder het kopje 'Friese meren klaar voor de toekomst'). Er is ook een aantal locaties afgevallen, omdat hier de aanleg van een luwe, ondiepe waterzone niet past bij de huidige (natuur)waarde(n).
• In de loop van 2021 vroegen we bij het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling een subsidie aan voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers op de kansrijke locaties. Deze POP3-subsidie is eind 2021 toegekend. Daarmee zijn de voorbereidingen voor het project ‘natuurvriendelijke Friese meren 2’ officieel gestart. 
• In 2022 en begin 2023 zijn de ontwerpen uitgewerkt en afgestemd met de belanghebbenden, zoals terreineigenaren.
• Begin 2023 was er een marktverkenning met mogelijke aannemers om de mogelijkheden van emissieloze uitvoering te bespreken.
• In het najaar van 2023 startte de aanbesteding van de werkzaamheden bij Heeg en de Sondeler Leijen.
• In december 2023 is het werk bij Heeg en Sondeler Leijen gegund aan De Waard Grondverzet B.V.
• Eind mei 2024 is het werk bij Grou gegund aan Loon- en Grondverzetbedrijf Brandsma.   

Planning

Locaties Heeg en Sondeler Leijen:

• Vroege voorjaar 2023: start werkzaamheden bij Heeg.
• Zomer/najaar 2024: uitvoering werkzaamheden bij de Sondeler Leien.
• 1 december 2024: werkzaamheden klaar.

Locaties Grou:

• Februari 2024: bestek definitief.
• Vroege voorjaar 2024: aanbesteding van de werkzaamheden.
• Najaar 2024: start uitvoering.
• 1 december 2024: werkzaamheden klaar.

Kosten

De totale kosten voor het project bedroegen 2,6 miljoen euro. Van dit bedrag werd  1,75 miljoen euro gefinancierd het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (POP3). 

Website Europese Commissie plattelandsontwikkeling